Παγετός και οι ζημιές που προκαλεί
Πρόσφατα σε περιοχές της Κ.Μακεδονίας και για το διάστημα 20-21 Μαρτίου 2015 προκλήθηκαν σοβαρές ζημιές από παγετό σε οποροφώρα δέντρα βερικοκιάς, δαμασκηνίας ροδακινίας κλπ που ήταν στο στάδιο της ανθοφορίας
Ποια είναι όμως η δυσμενής επίδραση των χαμηλών θερμοκρασιών?
- Πτώση της θερμοκρασίας του αέρα κάτω από το μηδέν μπορεί να προκαλέσει πήξη του νερού των φυτικών ιστών το οποίο μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα τη ζημιά από παγετό. Η θερμοκρασία στην οποία πήζει το νερό σε κάθε φυτικό ιστό και η ζημιά που θα προκαλέσει εξαρτώνται από το φυτικό ιστό και την εποχή.
- Στην Ελλάδα αργά το Φθινόπωρο, το Χειμώνα και τις αρχές Άνοιξης συνθήκες άπνοιας, αίθριου ουρανού και χαμηλού βαρομετρικού πολύ συχνά προκαλούν απώλεια θερμότητας από το έδαφος προς τον ουρανό τις νυκτερινές και πρώτες πρωινές ώρες σε τέτοιο βαθμό ώστε η θερμοκρασία κοντά στην επιφάνεια του εδάφους να πέφτει κάτω του μηδενός και να δημιουργείται συχνά πάχνη (λευκός παγετός ή παγετός ακτινοβολίας)
- Καθώς η θερμοκρασία κοντά στο έδαφος μειώνεται, δημιουργείται μια στρωμάτωση θερμοκρασίας ώστε κοντά στο έδαφος να έχουμε τη χαμηλότερη θερμοκρασία και καθώς ανεβαίνουμε να αυξάνεται η θερμοκρασία έως τα 20-40 μέτρα όπου έχουμε ένα μέγιστο (θερμοροφή). Από εκεί και πάνω η θερμοκρασία αρχίζει να μειώνεται καθώς επηρεάζεται από το χαμηλό βαρομετρικό και μετά από εκατοντάδες μέτρα μπορεί να είναι πολύ πιο χαμηλή.
- Όταν υπάρχει χιονόστρωση, η θερμοκρασία είναι ελάχιστη ακριβώς πάνω από την επιφάνεια του χιονιού λόγω της μέγιστης ανάκλασης της θερμότητας και της χαμηλής θερμοκρασίας του χιονιού. Νύκτες με συννεφιά ή μεγάλοι παρακείμενοι όγκοι νερού εμποδίζουν την πτώση της θερμοκρασίας με συγκράτηση της θερμότητας ή έκλυση θερμότητας, αντίστοιχα. Ο άνεμος επίσης παρεμποδίζει την πτώση της θερμοκρασίας καθώς ανακατεύει τις ψυχρές μάζες με θερμότερο αέρα από υψηλότερα στρώματα και δεν επιτρέπει την έντονη μείωση της θερμοκρασίας αέρα κοντά στο έδαφος. Τέλος, οτιδήποτε εμποδίζει τη συσσώρευση θερμότητας κατά τη διάρκεια της ημέρας (ζιζάνια, τύπος εδάφους, ξηρό έδαφος, βόρεια έκθεση του οπωρώνα) ή αυξάνει την απώλεια θερμότητας τη νύκτα (ζιζάνια, φρέσκο αναμοχλευμένο έδαφος) αυξάνει τον κίνδυνο παγετού
Ζημιές από παγετούς
- Στην Ελλάδα τα φυλλοβόλα οπωροφόρα κινδυνεύουν κύρια από τους ανοιξιάτικους παγετούς και πιο σπάνια από Φθινοπωρινούς (ηρτημένη καρποφορία ζημιώνεται σε θερμοκρασίες <-3 ºC) ή χειμερινούς παγετούς. Τα φυλλοβόλα οπωροφόρα έχουν τη δυνατότητα σκληραγώγησης για να αντιμετωπίσουν τους χειμερινούς παγετούς ώστε να είναι ικανά να επιβιώσουν χωρίς ή με ελάχιστες ζημιές σε θερμοκρασίες από -25 έως -35 ºC
- Η σκληραγώγηση των φυλλοβόλων οπωροφόρων γίνεται, σύμφωνα με την επικρατέστερη θεωρία, σε τρία στάδια.
1. Με τις βραχυήμερες συνθήκες του Σεπτεμβρίου το δέντρο ξεκινά τις διαδικασίες ληθάργου με τη συσσώρευση αποθηκευτικών ουσιών (υδατάνθρακες, πρωτείνες) και τη δημιουργία υδρόφιλων κολλοειδών ουσιών στο κύτταρο που δεσμεύουν νερό ώστε αυτό να μην μπορεί εύκολα να κρυσταλλωθεί. Αρκετοί τύποι κυττάρων έχουν αυτή την ικανότητα όπως μεριστωματικά κύτταρα οφθαλμών και παρεγχυματικά κύτταρα στις ηθμαγγειώδεις μοίρες (όχι βέβαια τα φύλλα και οι καρποί). Έτσι αυτά τα κύτταρα και τα όργανα κατ’ επέκταση τον Οκτώβριο έχουν αντοχή σε θερμοκρασίες έως και -8 ºC.
2. Ύπαρξη καρπών, υπερβολική όψιμη αζωτούχος λίπανση, όψιμη άρδευση και θερινή αποφύλλωση από εχθρούς ή ασθένειες ή ξηρασία παρεμποδίζουν την είσοδο σε λήθαργο, καθώς ωθούν το φυτό σε έντονη κίνηση χυμών και νέα βλάστηση το Φθινόπωρο ή, με άλλα λόγια, στην αδυναμία των φυτών να αποθηκεύσουν υδατάνθρακες. Οι 2-3 πρώιμοι ελαφροί παγετοί του Οκτωβρίου – Νοεμβρίου και η ύπαρξη φύλλων στα φυτά στέλνουν το μήνυμα για την περαιτέρω σκληραγώγηση στα ανωτέρω κύτταρα ώστε αυτά να γίνουν ανθεκτικά σε θερμοκρασίες έως -21 ºC και, ανάλογα το είδος, ακόμα χαμηλότερα.
3. Το τρίτο στάδιο σκληραγώγησης (αντοχή σε ακόμα χαμηλότερες θερμοκρασίες) είναι ταχύτατο (σε 1-2 ημέρες) όταν έχουμε μόνιμο παγετό (δηλ. 24 ώρες την ημέρα θερμοκρασίες <-1 ºC) και χάνεται επίσης ταχύτατα (σε 1-2 ημέρες) με την άνοδο της θερμοκρασίας άνω του μηδενός
- Όταν συμπληρωθούν οι απαιτούμενες ανά είδος και ποικιλία ώρες χαμηλών θερμοκρασιών, διακόπτεται ο λήθαργος και οι ανθοφόροι οφθαλμοί καθώς και τα λοιπά παρεγχυματικά κύτταρα χάνουν τη σκληραγώγηση τους (γίνονται ευαίσθητοι σε θερμοκρασίες -6 έως -8 ºC) και ετοιμάζονται για την επερχόμενη Άνοιξη. Τέτοια εκτεταμένη ζημιά έπαθαν πολλά οπωροφόρα το Φεβρουάριο του 2003. Έτσι με την έκπτυξη των οφθαλμών έχουμε και ευαισθησία σε χαμηλές θερμοκρασίες που φαίνονται στον Πίνακα 2, ανάλογα το στάδιο ανάπτυξης των οφθαλμών. Αυτοί οι ανοιξιάτικοι παγετοί προκαλούν τις μεγαλύτερες ζημιές σε άνθη και καρπίδια στα φυλλοβόλα οπωροφόρα στην Ελλάδα χωρίς να βλάπτουν τη βλάστηση.
φωτό: κατεστραμένος οφθαλμός εξαιτίας παγετού (πηγή: https://www.agro-help.com)
Βιβλιογραφία
ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ Ι Σημειώσεις για ειδικά θέματα, Γιώργος Νάνος, αναπλ. Καθηγητής, Εργαστήριο Δενδροκομίας Παν/μιου Θεσσαλίας